Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı

[Simurg]

CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI (1923-1940)

            Cumhuriyetin ilanından sonra edebiyatımız, çağdaş anlayışlar doğrultusunda gelişmesini başarıyla sürdürmüştür. Cumhuriyetin ilk yıllarında "Beş Hececiler" olarak adlandırılan şairler topluluğu, en parlak dönemlerini yaşamaktaydı. Yine bu yıllarda Kurtuluş Savaşı'nın etkisiyle edebiyatta genel olarak Anadolu'ya bir yönelim başlar.

            Bu dönemin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

1-     Yazı diliyle konuşma dili arasındaki fark ortadan kalkmış dildeki sadeleşme çama.arı aralıksız olarak sürmüştür.

2-     Edebiyatımız bu dönemde toplumcu bir karakter kazanmış gerçekçi bir anlayış güdülmüştür.

3-     Aruz ölçüsünün yerini hece ölçüsü almış, şiirlerde de günlük konuşma dili kullanılmıştır. Yine bu dönemde şiirin biçimce daha da serbestleşmesi sağlanmıştır.

4-     Şiir, roman, hikaye ve tiyatro gibi türlerde önemli gelişmeler olmuştur.

5-     Cumhuriyetin kuruluşuyla 1940 (İkinci Dünya Savaşı) yılları arasında eser veren şair ve yazarlar genellikle daha önceki Milli Edebiyat akımının etkisinde tam anlamıyla "yerli" ve "halka doğru" ; veya Batı'nın, özellikle Fransız edebiyatının etkisinde kişisel yollarında yürümüşlerdir.

Yine bu dönemde (1928) ortaya çıkan "Yedi Meşaleciler", "Beş Hececiler" gerçeklere dayanmayan "memleket edebiyatı" anlayışına sahip olmakla suçlamışlardır. Amaçları "canlı, samimim ve gerçekçi olmak" şeklinde açıklamışlardır. "Yedi Meşaleciler" adını almalarının nedeni ise "Yedi Meşale" adlı derginin etrafında toplanmış olmaları ve bu adla ortak bir yapıt yayınlamalarıdır. Bu sanatçılar şunlardır:

MUAMMER LÜFTİ BAHŞİ

VASVİ MAHİR KOCATÜRK

ZİYA OSMAN SABA

SABRİ ESAT SİYAVUŞGİL

CEVDET KUDRET SOLOK

YAŞAR NABİ NAYIR

KENAN HULUSİ KORAY

1940 SONRASI EDEBİYATI

            İkinci Dünya Savaşı sonrasında "insan", "yaşam" ve "dünya" arasında güvenilir olmayı gerektirir; yeni ortaya çıkan dünya görüşleri; sanat anlayışımızda köklü değişikliklere yol açar.

            Hikaye, roman ve tiyatro eserlerinde "yurt" ve "köy" sorunlarına yönelim başladı.

            1940 yılında Orhan Veli Kanık, Melik Cevdet Anday, Oktay Rıfat Horozcu, "Garip" adlı bir şiir kitabı yayınlayarak yeni bir hareketi başlattılar. Buna "I. YENİ ŞİİR HAREKETİ" adı verildi. Amaçları, şiirde iç ahengi yakalamaktır. Dış ahenk ögesi olan ölçü ve uyağa önem vermezler. Söz sanatların şiir için zararlı bulmuşlar ve şiirin kaynağının bilinçaltı olması gerektiğini savunmuşlardır. "Şiir halka seslenmelidir" anlayışıyla günlük hayatta olan her şeyi şiire konu olarak almışlardır.

            Daha sonraları ortaya çıkan ve "İKİNCİ YENİLER" adı verilen şairler ise "şiir için sanat " anlayışına dayanan, sürrealizmden daha aşırı bir soyutlama anlayışını sürdürmüşlerdir. Bu sanatçılardan bazıları şunlardır: İlhan Berk, Turgut Uyar, Edip Cansever, Cemal Süreya, Ece Ayhan.

1940'tan Sonraki Türk Edebiyatında Roman ve Hikayede Sosyal (toplumsal)Gerçekçiler:

Bu akım ; bir meseleyi, bir derdi ortaya koyarak, topluma faydalı olmak istiyordu. İlk ürünleri, Anadolu köy romancılığıdır. Konuları: işçi-ırgat hayatı,sınıf çatışmaları,grev-lokavt gibi durumlar, toprak-su kavgaları...

Önemli Temsilcileri:

Kemal Tahir: Konularını cezaevi yaşantılarından , Kurtuluş Savaşı'ndan, eşkıya menkıbelerinden aldı. Gerçek bir Anadolu romanı oluşturdu.

Eserleri: Roman:Yorgun Savaşçı,Devlet Ana ...

Orhan Kemal: Hayatına girmiş yüzlerce kişinin kader ve direnişlerini yazdı. Sürükleyicilik,tabiilik, gerçeklik eserlerinin özelliğidir.

Eserleri :Roman: Murtaza, Hanımın Çiftliği...Tiyatro:72.Koğuş...

Yaşar Kemal: Genellikle Çukurova insanının hayat savaşlarını şiirli bir dille yazdı. Tezli romanı savunur. Folklor unsurları ve güçlü doğa tasvirleri görülür.

Eserleri: Roman:İnce Memet, Yer Demir Gök Bakır, Teneke...

Fakir Baykurt: İçinde doğup yetiştiği köylülerin hayatını yazmıştır.

Eserleri: Roman: Yılanların Öcü, Tırpan, Kara Ahmet Destanı...Hikaye: Can Parası.

5) Bağımsız Yazarlar:

Halikarnas Balıkçısı (Cevdet Şakir Kabaağaçlı): Konularını daima Ege ve Akdeniz kıyılarından çıkardı.; balıkçıları, sünger avcilarını...işledi.

Eserleri: Hikaye: Merhaba Akdeniz...Roman :Deniz Gurbetçileri..

Haldun Taner: Gücünü gözlem, mizah ve yergiden alan hikayeleriyle tanındı. Epik tiyatro türünde eserler verdi.

Eserleri: Hikaye: Şişhane'ye Yağmur yağıyordu, On İkiye Bir Var...Tiyatro:Keşanlı Ali Destanı, Sersem Kocanın Kurnaz Kocası...

Tarık Buğra: Tek adamın dengesiz, bazen alaycı, bazen acılı tedirginliğini ele alır.

Eserleri:Roman:Küçük Ağa , İbişin Rüyası...

Diğer Bağımsız Yazarlar:

Samet Ağaoğlu, Oktay Akbal, Selim İleri , Cengiz Dağcı, Füruzan, Orhan Pamuk.

6)Tiyatro:

Vedat Nedim Tör (kör), Turgut Özakman (duvarların ötesi, Sarı Pınar), Güngör Dilmen (Midas'ın Kulakları ) , Sermet Çağan (Ayak Bacak Fabrikası) , Cevat Fehmi Başkut (Paydos, Buzlar Çözülmeden, Harputta Bir Amerikalı)

Deneme ve Eleştiri:

Nurullah Ataç : Deneme, eleştiri yazdı. Çeviriler yaptı. Türkçe'nin özleşmesi için yılmadan savaştı. Yeni bir dil ve anlatım biçimi yarattı.

Eserleri:Günlerin Getirdiği, Okuruma Mektuplar...

Suut Kemal Yetkin: Edebiyatın çeşitli konularında özlü ve açık bir anlatımla yazdı.

Eserleri:Denemeler, Edebiyat Konuşmaları...

CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI

Milli edebiyat, 1911 yılında Selanik'te çıkan "Genç Kalemler" dergisinde Ömer Seyfettin'in "Yeni Lisan" adlı makalesinin yayımlanmasıyla başlar.

Özellikleri:

·          Arapça ve Farsça dil bilgisi kuralları ile bazı istisnalar dışında bu kurala göre yapılmış tamlamalar kullanılmamalıdır.

·          A. Ve F. ile birlikte yabancı kelimeler Türkçedeki kullanımına göre değerlendirilmeli, Türkçe telaffuzlarına göre yazılıp söylenmeli.

·          A. Ve F.kelime yerine mümkün olduğunca Türkçe kelimeler kullanılmalı ;ancak konuşma diline girip yaygınlaşmış olanlar Türkçeleşmiş sayılarak kullanılmalı.

·          Türkiye Türkçesine ve öteki Türk lehçelerinden kelime alma yoluna gidilebilir.

·          İstanbul halkının günlük konuşma dili esas alınmalı.

·          Terimler bilim ilgili olduğu için bilim dilinde kıllanılan A.ve F. terimlerin kullanımına devam edilmeli.

·          Şiirde daha çok bireysel konulara yönelen bu dönem sanatçıları, roman ve öyküde sosyal meselelere eğilmişler; milliyetçilik düşüncesi, Kurtuluş Savaşı, gibi konuları ele almışlardır. Konuların İstanbul dışına çıkarılması da bu dönemin belirgin özelliklerindendir.

·          Sade Türkçe ve hece vezninin kullanıldığı bir edebiyat akımıdır.



·          Milli Edebiyat Sanatçıları:

Mehmet Emin Yurdakul

Ziya Gökalp

Ali Canip Yöntem

Ömer Seyfettin

Mehmet Fuat Köprülü

Ahmet Hikmet Müftüoğlu...



·          Milli Edebiyat Akımından Etkilenen Sanatçılar:



Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Halide Edip Adıvar

Reşat Nuri Güntekin

Refik Halit Karay

Falih Rıfkı Atay



BEŞ HECECİLER

Özellikleri:

·          Şiirlerinde Anadolu'yu coşkulu bir dille anlattılar.

·          Milli Edebiyatın ölçü, biçim ve nazım şekillerini benimsemiş, o doğrultuda eserler vermişlerdir.

·          Dize kümelerinde dörtlüklere bağlı kalmayıp yeni biçimler aramışlardır.

·          İlk şiirlerinde aruzu kullanan Beş Hececiler şiire I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele döneminde başlamışlardır.

·          Şiirde sade ve özentisiz olmayı tercih etmişler, eserlerinde konuşma dilini kullanmışlardır.

·           Gerçekçi olmak istemişler ancak hemen hepsi romantizme sürüklenmiştir.

·          Beş Hececiler:

Faruk Nafiz Çamlıbel

Enis Behiç Koryürek

Halit Fahri Ozansoy

Orhan Seyfi Orhon

Yusuf Ziya Ortaç





GARİP AKIMI (I. YENİ)



·          1941'de Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet birlikte yayımladıkları Garip adlı şiir kitabının önsözünde bu akımın ilkelerini ortaya koydular.

Özellikleri:



·          Şiirde ölçüyü bırakıp serbest şiir yazma yoluna gittiler.

·          Uyağı şiir için gerekli olmaktan çıkardılar.

·          Her şeyi şiirin konusu haline getirdiler. Böylece şairane duygular şiirden uzaklaştırdılar.

·          Her türlü sözcüğün şiirde kullanılmasını savundular, böylece gündelik küçük sorunlar, halktan kişiler, sokak... şiire girdi.

·          Şiirde bütün güzelliğini benimsediler.

·          Şiirin düşünce ve zekadan güç alarak yaşama sevincini anlatması gerektiğini söylediler.

·          Dilin sanatlardan arındırılmış olarak doğal biçimde kullanılması gerektiğini savundular.

·          Şiirde toplumsal aksaklıkları eleştirdiler.

·          Şiirde mizaha yer verdiler.




İKİNCİ YENİ

Özellikleri:

·          Orhan Veli arkadaşlarının yalın anlatımına tepki olarak doğmuştur.

·          II. Yeni şiirimizde çok uzun soluklu olmasa, geniş bir okuyucu kitlesi bulamasa da Türk şiirine yeni boyutlar getirmiştir.

·          "şiir için şiir" anlayışıyla hareket etmişler; erdem, ahlak, toplum ve gerçek gibi konuların şiirin dışında tutulması gerektiğini savunmuşlardır.

·          Onlara göre anlamlı olmak şiir için önemli değildir.

·          II. Yeni'ye göre şiir bir öykü anlatma aracı değildir. Öteki edebi türlerden kesin çizgilerle ayrılmalıdır. Bu yüzden konuyu ve olayı şiirden atmışlardır.

·          Eşya, görünüm ve insanı gerçeküstücülükten daha aşırı bir soyutlama ile anlatmayı amaç edinmişlerdir.

·          Onlara göre şiirde ahenk, ölçü ve uyakla değil; musiki ve anlatım zenginliği ile sağlanmalıdır.

II. Yeni Sanatçıları:

Sezai Karakoç

Edip Cansever

Turgut Uyar

İlhan Berk

Cemal Süreya

Ece Ayhan

20.YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINDA BAĞIMSIZ SANATÇILAR

Milli Edebiyatçılarla aynı dönemde yaşadığı halde bu akıma bağlı olmayan sanatçılar şunlardır:

Ahmet Haşim

Hüseyin Rahmi Gürpınar

Mehmet Akif Ersoy

Yahya Kemal Beyatlı

Ahmet Rasim

Rıza Tevfik Bölükbaşı

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Genel Özellikleri:

·          Yazı diliyle konuşma dili arasındaki fark ortadan kalkmış, dilde sadeleşme çabaları aralıksız sürmüştür.

·          Edebiyatımız bu dönemde toplumcu bir karakter kazanmış, edebiyatta gerçekçi bir anlayış güdülmüştür.

·          Aruzun yerini hece vezni almış, şiirlerde de günlük konuşma dili kullanılmıştır.

·          Şiirin biçimce serbestleşmesi sağlanmıştır.

·          Şiir, roman, hikaye ve tiyatro gibi türler gelişmiş, bu türlerde başarılı ürünler verilmiştir.

·          İstanbul dışında da pek çok edebiyatçı yetişmiştir.

·          Öykü ve romanda toplumsal gerçekçilik egemin olmuştur.

YEDİ MEŞALECİLER

·          Beş Hececilerin gerçekçilik ve içtenlikten uzak şiirlerine tepki olarak doğmuştur.

·          Girişimlerini "canlılık, samimiyet ve sürekli yenilik" olarak özetlediler ancak  bunu gerçekleştiremediler.

·          Hece vezninden yola çıktılar, biçimde bir yenilik yapamadılar.

·          Özde ise Verlaine, Mallerme, özellikle de Baudelarie gibi Fransız ozanlarını örnek aldılar.

·          Olayları daha gerçekçi bir gözle, içten ve yeni bir ruhla anlatmak istediler.

·          Konuları olabildiğince genişletmeye çalıştılar.

·          Şiirlerinde izlenimciliğin tesiri görülür. (tablo gibi şiir)

·          Topluluk 1928'de Meşale Dergisi'nin kapanmasıyla dağıldı.

·          Yedi Meşaleciler:

Yaşar Nabi Nayır

Ziya Osman Saba

Vasfi Mahir Kocatürk

Kenan Hulusi Koray

Sabri Esat Siyavuşgil

Cevdet Kudret Solok

Muammer Lütfi Bahşi

TOPLUMSAL GERÇEKÇİLER

Özellikleri:

·          I. ve II. Yeni'ye tepki olarak ortaya çıkmıştır.

·          Sosyal olaylara ve toplumsal meselelere yönelmişlerdir.

·          Eserlerinde köy hayatını ve köylülerin sorunlarını ele alan bu sanatçılar yurt gerçeklerini anlatmak gerektiğini savunmuşlardır.

·          Özellikle hikaye ve roman türünde başarılı olmuşlardır.

Sanatçıları:

Nazım Hikmet

Rıfat Ilgaz

Ahmet Arif

Kemal Tahir

Orhan Kemal...